عود
از جمله سازهای کهن و اصیل ایرانی که در طول تاریخ به بسیاری از کشورها سفر کرده و با صدای گرم خود افراد زیادی را شیفته ی خود کرده است، ساز ” عود ” میباشد که به آن ” بربط ” نیز میگویند؛ البته عود و بربط باهم یک تفاوت جزئی دارند که کمی جلوتر به آن اشاره خواهیم کرد. پس از ورود اسلام به ایران، این ساز به کشورهای عربی رفت، در آنجا ماندگار شد و با گذشت زمان، وارد کشورهای اروپایی شد و امروزه در اروپا این ساز را با نام ” لوت ” میشناسند.
در ادامه ی این مقاله قصد داریم بیشتر با این ساز مضرابی آشنا شویم و در رابطه با تاریخچه، ساختار، نواختن، نحوه نگهداری، برندهای معروف و نوازندگان مشهور این ساز به طور کامل و جامع شناخت پیدا کنیم؛ با نوانُت همراه باشید…
همچنین بخوانید:
تاریخچه عود
ساز عود قدمتی چندین هزار ساله دارد و محل تولد آن به شهر سومر (واقع در عراق امروزی) بازمیگردد. نام اولیّه ی این ساز بربط (بربت) بوده که هنگام ورود به کشورهای عربی، با یک تغییر جزئی در ظاهر ساز، نام آن نیز به عود تغییر پیدا کرد.
در مورد ابداع این ساز نظریه های متفاوتی وجود دارد. برخی معتقدند این ساز برای اولین بار به دست ابونصر فارابی ساخته شده و برخی دیگر نیز بر این باورند که ابداع این ساز به زمان خسرو پرویز و به دستان باربد که یکی از نوازندگان مشهور آن زمان بود، بازمیگردد. این ساز رفته رفته و با گذشت زمان توسط موسیقی دانی به نام “ ابوالحسن زریاب ” به اسپانیا رفت و در آنجا نیز با برخی تغییرات جزئی در ساختار آن، با نام ” لوت ” ماندگار شد.
ساختار عود
عود یک ساز زهی و مضرابی است و جنس بدنه ی این ساز مانند بسیاری از سازهای زهی در جهان، از چوب میباشد. اجزای تشکیل دهنده ی این ساز عبارتند از ” گوشی ها، دسته، صفحه، سیم ها، شبکه ها، محافظ صفحه، سیم گیر، خَرَک و مضراب “.
این ساز برخلاف اکثر سازهای مضرابی مثل تار و سه تار، روی دسته ی خود پرده بندی ایجاد نشده و اصطلاحاً ” دستان ” ندارد. برای پیدا کردن نُت ها روی دسته ی ساز و گرفتن آن، نیاز است که نوازنده محدوده ی کلّی هر نُت را بشناسد و به کمک گوش خود، محل دقیق هر نُت روی دسته را شناسایی کند.
همانطور که کمی بالاتر به آن اشاره شد، ساز عود و بربط باهم تفاوت های کوچکی را دارا میباشند؛ به طوریکه ساز بربط، دسته ی بلندتر و کاسه ی کوچک تری را نسبت به ساز عود دارد اما از نظر صدادهی و نوع ساختار، تفاوتی باهم ندارند.
همچنین بخوانید:
کاربرد تیونر در موسیقی و انواع مختلف آن
راهنمای خرید هدفون مناسب از کاربرد روزمرّه تا حرفه ای
نواختن عود
نواختن ساز عود به این صورت است که نوازنده روی صندلی و یا به صورت چهارزانو روی زمین نشسته، بدنه ی ساز را روی ران پای راست (اگر چپ دست هستید، روی ران پای چپ) خود گذاشته و با ضربه زدن به سیم ها با کمک مضراب، صدای ساز منتشر میشود. ساز باید به گونه ای روی پا قرار بگیرد که ران پا دقیقا در امتداد شبکه های بالایی ساز باشد.
همزمان با ضربه زدن به سیم ها توسط مضراب، دست مخالف نوازنده نیز مشغول گرفتن دسته ی ساز میباشد که با گرفتن نواحی مشخصی از دسته و ضربه ضدن به سیم ها، صدای یک نُت مخصوص منتشر میشود. نکته ای که باید هنگام نواختن به آن توجه داشته باشید این است که بدن و استایل نوازنده هنگام نواختن، نباید از حالت طبیعی و روزمره ی خود خارج شود و شکل نامنظمی به خود بگیرد؛ هنگام نوازندگی، ساز را طوری در نظر بگیرید که انگار یکی از اعضای بدن شما میباشد.
نگهداری از عود
وقتی یک ساز وارد محیط زندگی نوازنده میشود، نوازنده موظف است که مراقب ساز خود باشد زیرا در غیر این صورت، موجب اُفت کیفیت ساز شده و صدای اولیّه خود را از دست میدهد. در ادامه به نکاتی اشاره شده است که با رعایت مداوم آنها، میتوانید کیفیت سازتان را در درازمدّت تضمین کنید.
- بسیاری از سازهای ایرانی و غربی به رطوبت حساس هستند و ساز عود نیز از این قاعده مستثنی نمیباشد. در نتیجه سازتان را تا حد امکان از رطوبت دور نگه دارید.
- با کف دست خود به صفحه ی رویی ساز فشار وارد نکنید زیرا باعث ضربه خوردن و آسیب دیدن شبکه های ساز میشود.
- بهتر است پس از تمرین و نواختن، سازتان را درون هاردکیس خود قرار دهید.
- پیشنهاد میشود داخل هاردکیس ساز خود، پدهای رطوبت گیر قرار دهید.
- از بدنه ی ساز نیز مراقبت کنید دچار خط و خَش، شکستگی و تَرَک خوردگی نشود.
نکات پایانی
- عموماً در ایران دو سبک و قالب ساخت عود بسیار رایج است: قالب قنبری و قالب نریمانی. تنها تفاوتی که بین این دو قالب وجود دارد، این است که اندازه ی سازهای قالب قنبری مقداری کوچکتر سازهای قالب نریمانی میباشند. از جمله برندهای محبوب این ساز، برند ” زریاب ” و برند ” دادویی ” میباشند.
- از نوازندگان مشهور ساز عود میتوان به عبدالوهاب شهیدی، ارسلان کامکار، حسن بهروزی نیا، یوسف کاموسی و نگار بوبان اشاره کرد.
مقالات مرتبط: