کمانچه
از جمله سازهای قدیمی و اصیل و ایرانی که زیرمجموعه ی سازهای زهی است و مانند ویولُن با آرشه نواخته میشود، ساز ” کمانچه ” میباشد. گفته میشود این ساز، برگرفته و تکامل یافته ی ساز عربی رباب است. کمانچه محلّی نیز در نواحی مختلف کشور وجود دارد که با نام های مختلف مانند کمونچه، تال، کمان، کمانچا و… شناخته شده و مورد استفاده قرار میگیرد.
در ادامه ی این مقاله، قصد داریم بیشتر با این ساز آشنا شویم و در رابطه با تاریخچه، ساختار، روش کوک کردن، روش نواختن، نحوه نگهداری، نوازندگان مشهور و مدل های پرفروش ساز کمانچه به طور کامل و جامع شناخت پیدا کنیم؛ با نوانُت همراه باشید…
همچنین بخوانید:
علامت های تغییردهنده در موسیقی ( دیِز، بمُل و… )
آشنایی اولیه و کلّی با مفهوم تئوری موسیقی
تاریخچه کمانچه
همانطور که اشاره شد، ساز کمانچه برگرفته از سازی به نام رباب است که ریشه ی ساز رباب نیز به استان سیستان و بلوچستان باز میگردد. رباب نیز در آن زمان یک شکل کروی داشت و مانند کمانچه به کمک یک آرشه که در آن دوران به آن ” کمانه ” میگفتند، نواخته میشد. این ساز نیز مانند بسیاری از سازهای ایرانی مشخص نیست که دقیقاً توسط چه کسی برای اولین بار ابداع شده و مورد استفاده قرار گرفته است.
امروزه ساز کمانچه دیگر محدود به کشور ایران نیست و در کشورهای مختلف مانند کشورهای عربی مورد استفاده قرار میگیرد. همچنین این ساز در سال 1396 در سازمان یونسکو به ثبت جهانی رسید.
ساختار کمانچه
طبق گفته ی بالا، ساز کمانچه یک ساز زهی _ آرشه ای میباشد؛ یعنی صدای این ساز با نواختن سیم ها منتشر میشود و نوازنده برای نواختن سیم ها، از ” آرشه ” کمک میگیرد. بخش اصلی ساز کمانچه، کاسه ی ساز میباشد که صدای نهایی این ساز در این قسمت ساخته میشود.
باقی اجزای تشکیل دهنده ی ساز کمانچه عبارت است از: ” گوشی ها، شیطانک، دسته، پوست، خَرَک، سیم ها، سیم گیر و در آخر آرشه “
نواختن کمانچه
نحوه بدست گرفتن کمانچه به این شکل است که ساز توسط دست چپ و آرشه توسط دست راست گرفته میشود ( در صورتی که چپ دست هستید، دقیقاً عکس این کار را انجام دهید؛ ساز را با دست راست و آرشه را با دست چپ بگیرید ) و پایه ی ساز نیز روی پای چپ قرار میگیرد.
برای بدست گرفتن آرشه کافیست که دو انگشت وسط در قسمت اولیّه ی آرشه بین مو و چوب قرار گرفته، و انگشت سبابّه و انگشت شصت نیز روی چوب آرشه قرار بگیرند؛ انگشت کوچک نیز در امتداد باقی انگشت ها به صورت آزاد استقرار میابد.
در واقع کار دست راست و آرشه، به صدا در آوردن ساز و کار دست چپ، تغییر صدای منتشر شده از ساز میباشد. به این نکته توجه داشته باشید که آرشه باید در دو سانتی متری اوّل دسته ی ساز کشیده شود و در این نقطه صدای مناسبی از سیم ها مرتعش میشود.
ساز کمانچه بر خلاف سازهای تار، سه تار، گیتار و… روی دسته ی آن نُت ها مشخص نشده است و نوازنده باید با کمک گوش خود و نواحی مشخص، نُت های مختلف را پیدا کرده و آنها را بنوازد؛ از این نظر، نوازندگی ساز کمانچه کمی دشوار و همینطور بسیار شبیه به نوازندگی ساز ویولُن میباشد.
همچنین بخوانید:
معرفی انواع اسپیکر و راهنمای خرید آن
کوک کردن کمانچه
برای نواختن کمانچه از کوک های مختلف و متنوعی استفاده میشود. پس از ورود ویولُن به ایران، کوک کمانچه نیز مانند کوک ساز ویولُن شد؛ یعنی به ترتیب سیم ها باید صدای می، لا، رِ، سُل بدهند. البته کوک های دیگری نیز مانند ” رِ لا رِ سُل “، ” می لا رِ لا “، ” می لا می لا ” و … وجود دارد که در قطعات و موسیقی های مختلف، از این کوک ها استفاده میکنند.
برای کوک کردن سیم های کمانچه، بهتر است ابتدا سیم دوم و سوم که در مرکز خَرَک قرار گرفتند را کوک کنید، سپس به سراغ کوک کردن سیم های اول و چهارم بروید.
نگهداری از کمانچه
ساز کمانچه نیز مانند تمامی سازهای جهان نیاز به مراقبت اصولی و درست دارد تا کیفیت خود را در درازمدّت حفظ نماید. در ادامه به نکاتی اشاره خواهد شد که با رعایت آنها، ساز خود را در زمان طولانی بیمه خواهید کرد.
- ساز کمانچه مانند بسیاری از سازهای ایرانی و برخی از سازهای غربی، به رطوبت زیاد حساسیت دارد؛ در نتیجه تا حد امکان سازتان را در معرض رطوبت شدید قرار ندهید.
- مراقب باشید که بدنه ی سازتان دچار آسیب، خط و خش و شکستگی نشود؛ زیرا در صورت شکستگی، ممکن است به صدای ساز لطمه وارد شود و یا اگر قصد فروش سازتان را داشته باشید، بخاطر سالم نبودن چوب ساز، قیمت آن اُفت شدیدی میکند.
- برای سازتان، هاردکِیس مناسب و محکم تهیه کنید؛ بهتر است در داخل هاردکِیس چند بسته پَد رطوبت گیر قرار دهید.
- بهتر است پس از تمرین و نواختن، سازتان را درون هاردکیس قرار دهید.
نکات پایانی
- هنگام خرید ساز کمانچه، حتماً با استادتان و یا یک فرد متخصص در این زمینه مشورت کرده و سپس اقدام کنید. همچنین از فروشنده گارانتی تعویض بگیرید و ساز را به استادتان نشان دهید؛ اگر ایشان تایید نکردند، ساز را نزد فروشنده برده و تعویض نمایید.
- از مشهورترین نوازندگان ساز کمانچه در ایران میتوان به کیهان کلهر، اردشیر کامکار، سهراب پورناظری، سینا جهان آبادی و سینا عَلَم اشاره کرد.
- از معروف ترین و پرفروش ترین برندهای ساز کمانچه، میتوان به برند ” نریمان ” و برند ” نورعلیزاده ” اشاره کرد.
- در صورتی که قصد خرید این ساز را دارا میباشید، ابتدا نیاز است که پیش از خرید نکاتی درباره ساختار ساز خوب بدانید تا هنگام خرید ساز باکیفیتی تهیه کنید. در مقاله ی راهنمایی خرید ساز کمانچه به نکات مهم و کاربردی اشاره شده است که با رعایت آنها در هنگام خرید، سازهای بی کیفیت را از سبد خرید خود حذف کرده و بهترین انتخاب را خواهید داشت.
مقالات مرتبط: