تنبک
سازهای کوبه ای و ضربی از جمله سازهای رایج در دوران قدیم تا به امروز بوده و مورد استفاده قرار میگرفته است. ساز ” تنبک ” یکی از قدیمی ترین و مهم ترین سازهای کوبه ای ایرانی میباشد که از دوران پیش از اسلام تا به امروز میان مردم ایران محبوب بوده است.
در دهه گذشته، این ساز به حدّی پیشرفت کرده که امروزه میتوان از ساز تنبک به عنوان یک ساز مستقل نیز یاد کرد به طوری که در سراسر کشور کنسرت هایی برگزار میشود که تماماً سازهای کوبه ای از جمله تنبک بوده و خبری از سازهای زهی نیست. در ادامه ی این مقاله، قصد داریم با ساز محبوب تنبک بیشتر آشنا شویم و با تاریخچه، ساختار، روش نواختن، نحوه نگهداری، نوازندگان مشهور و برندهای پرفروش ساز این ساز کوبه ای به طور کامل و جامع شناخت پیدا کنیم؛ با نوانُت همراه باشید…
همچنین بخوانید:
تاریخچه تنبک
تنبک، تمبک، دمبک و ضرب؛ اینها نام هایی هستند که به این ساز کوبه ای نسبت داده میشوند. در زمان قدیم از سازهای کوبه ای علاوه بر ترساندن حیوانات و اطلاع رسانی به یکدیگر، در جنگ ها و رزمایش ها برای روحیه دادن به جنگنده ها و همینطور در بزم ها و جشن ها نیز مورد استفاده قرار میگرفت.
زادگاه ساز تنبک به قبل از اسلام و در کشور ایران بازمیگردد؛ گفته میشود محل ابداع و تولد این ساز، مناطق غربی کشور ایران میباشد. نام تنبک که در زبان محاوره ای به آن ” تمبک ” میگوییم، برگرفته از دو تکنیک نوازندگی نوازندگی این ساز به نام های ” تُم ” و ” بک ” میباشد که در کنار هم قرار گرفتن این دو تکنیک، نام تمبک نیز ساخته و بر روی این ساز گذاشته شد.
ساختار تنبک
ساز تنبک متشکل از پنج قسمت است: پوست، دهانه بزرگ، بدنه، نفیر یا گلویی، دهانه کوچک که به آن شیپور، کالیبر و نلبکی نیز میگویند. جنس ساز تنبک میتواند چوب، فلز و یا حتی سفال باشد که تنبک سفالی درواقع همان ضرب های زورخانه ای است؛ ولی در حالت کلّی رایج ترینِ آنها، تنبک با جنس چوبی میباشد.
بدنه ی ساز تنبک از چوب های مختلفی مانند چوب افرا و چوب سیاه ساخته میشود اما در حال حاضر رایج ترین نوع چوب بکاررفته در ساخت این ساز، چوب درخت گردو و درخت توت میباشد. پوست این ساز نیز در قدیم از پوست آهو استفاده میشد ولی امروزه از پوست بز، گوسفند و گوساله برای ساختن تنبک استفاده میشود.
معمولاً بدنه ی ساز تنبک به دو شکل ساده و عاج دار ساخته میشود؛ بدنه ی عاج دار در واقع همان راه راه هایی هستند که روی بدنه ی ساز دیده میشود که صرفاً جنبه ی ظاهری دارد و تاثیر خاصی روی صدای ساز ندارد.
نواختن تنبک
همانطور که واضح و مبرهن است، نوازندگی ساز تنبک معمولاً روی پوست ساز انجام میشود که البته در برخی مواقع از بدنه ی ساز نیز برای نواختن کمک میگیرند؛ ولی به طور کلی در سه قسمت از پوست نوازندگی انجام میشود: قسمت مرکزی، قسمت میانه و قسمت کناره ها.
نواختن این ساز نیز بر خلاف سازهای زهی و بادی، نُت های مرسوم در موسیقی ( دو، رِ، می، فا، سُل، لا، سی ) مورد استفاده قرار نگرفته و از تکنیک های منحصر به این ساز کمک گرفته میشود. این تکنیک ها با ریتم های مختلف ترکیب شده و صدای نهایی از دهانه ی کوچک ساز منتشر میشود.
همچنین بخوانید:
ریتم چیست و در موسیقی چه کاربردی دارد؟
روش بدست گرفتن ساز تنبک بدین شکل است که نوازنده روی یک صندلیِ بدون دسته مینشیند، زیر پای چپ خود زیرپایی گذاشته تا مقداری پای چپ بالا بیاید و ساز را به صورت افقی روی پای چپ خود قرار میدهد به گونه ای که گلویی روی ران پای چپ قرار گرفته باشد؛ همچنین دست چپ نیز به صورت کاملاً صاف روی بدنه ی ساز قرار میگیرد و دست راست نیز آزاد است.
در صورتی که چپ دست هستید، دقیقاً برعکس توضیحات بالا را اعمال کنید؛ یعنی زیرپایی را زیر پای راست خود بگذارید، ساز را روی پای راست خود قرار دهید، دست راستتان روی ساز قرار میگیرد و دست چپتان آزاد است.
نگهداری از تنبک
مهم ترین عامل در حفظ کیفیت ساز، نگهداری مستمر و اصولی از آن ساز میباشد. در ادامه به نکاتی اشاره شده است که با رعایت آنها، کیفیت ساز خود را در درازمدّت حفظ کرده و از اُفت کیفیت ساز تنبک خود جلوگیری کنید.
- مراقب باشید که چوب سازتان دچار خط و خَش، زخم و شکستگی نشود زیرا در صورت شکستگی، ممکن است روی صدای ساز تاثیر بگذارد و علاوه بر آن، در زمان تعویض سازتان و فروش ساز کنونی ممکن است با مشکل مواجه شوید.
- ساز تنبک نیز مانند بسیاری از سازهای ایرانی و غربی، به رطوبت بالا حساس میباشد؛ در نتیجه این ساز را تا حد امکان از رطوبت زیاد دور نگه دارید.
- تعویض پوست تنبک کار بسیار حساسی است. اگر هنرجو هستید، برای عوض کردن پوست ساز خود، حتماً به یک فرد متخصص مراجعه کرده و از ایشان بخواهید تا اینکار را برای شما انجام دهد.
- بهتر است پس از تمرین و نواختن، سازتان را درون هاردکیس آن قرار دهید.
- در خرید هاردکیس نیز به کیفیت و میزان مقاوت آن توجه داشته باشید.
نکات پایانی
- برندها و مدل های متنوعی از ساز تنبک در بازار موسیقی ایران با رنج قیمتی گوناگون وجود دارد که برندهای ” حلمی ” و ” شیرانی ” از مشهورترین و پرفروش ترین برندها و مدل های این ساز میباشند.
- از نوازندگان مشهور ساز تنبک میتوان به همایون نصیری، مجید خلج و ارژنگ کامکار اشاره کرد.
- در صورتی که قصد خرید این ساز را دارا میباشید، بهتر است کمی با ساختار این ساز آشنا شده و درباره ی روش های تشخیص ساز خوب تحقیقاتی را به عمل آورید. در مقاله ی راهنمای خرید ساز تنبک به نکات مهم و کاربردی اشاره شده است که هنگام خرید این ساز، بهترین راهنمای شما بوده و موجب میشود که بهترین انتخاب را داشته باشید.
مقالات مرتبط: