دف
سازهای کوبه ای همیشه در همه ی کشورها وجود داشته است و همواره مورد محبوبیّت مخاطبان موسیقی در طول تاریخ بوده است. یکی از سازهای کوبه ای ایرانی که امروزه نیز در موسیقی اصیل ایرانی استفاده میشود، ساز ” دف ” میباشد. دف یک ساز دایره ای است که حاوی حلقه ای از جنس چوب و بدنه ای از جنس پوست حیوانات است که نوازنده با ضربه زدن به آن پوست، صدای ساز را منتشر میکند.
ساز دف دارای قدمت بالایی بوده و از سالهای دور و دراز مورد استفاده ی ایرانیان قرار میگرفته است. در ادامه در رابطه با تاریخچه، ساختار، نحوه ی نواختن، راهنمای خرید، روش نگهداری، نوازندگان مشهور و برندهای محبوب این ساز به طور کامل و جامع باهم صحبت خواهیم کرد؛ با نوانُت همراه باشید…
همچنین بخوانید:
آشنایی با مفهوم ریتم در موسیقی
تاریخچه دف
حضور دف در ایران به پیش از اسلام بازمیگردد و در آن زمان نیز این ساز مورد استفاده مردم و اهالی موسیقی قرار میگرفت که معمولاً در جشن ها و اجراهای موسیقی از ساز دف به طور مکرّر استفاده میشد ؛ با آمدن اسلام به ایران، استفاده از ساز دف تغییر یافت و معمولاً در مراسم مذهبی و در موسیقی های مقامی (محلّی) نواخته میشد تا اینکه در سال 1353 توسط موزیسین های بزرگ ایرانی مانند محمدرضا لطفی و بیژن کامکار، این ساز رسمیّت بیشتری گرفت و در ارکسترها و گروه نوازی ها بیشتر دیده شد و مورد استفاده قرار گرفت.
گفته میشود در طول تاریخ نیز بیشتر نوازندگان ساز دف، از قشر بانوان ایران زمین بوده اند و نقش و نگار باقی مانده از ایران باستان نیز این صحت این ادّعا را تایید میکند. همچنین لازم به ذکر است که گستردگی این ساز تنها به داخل ایران محدود نمیشود و در کشورهایی مانند عراق، عمان، آذربایجان، ترکیه و عربستان نیز رواج دارد.
ساختار دف
همانطور که از ظاهر ساز مشخص است، دف یک ساختار تقریباً ساده و دایره ای دارد که حاوی یک حلقه ی چوبی است و یک پوست روی آن که این پوست در زمان قدیم از پوست آهو تشکیل میشد ولی امروزه از پوست بز، میش و یا حتی به منظور حفاظت از محیط زیست برای ساخت آن از پلاستیک نیز استفاده میکنند. همچنین دور حلقه ی این ساز زنجیره هایی به آن متصل است از جنس فلز میباشد و باعث خوش رنگ تر شدن صدای دف میشود.
به قسمت پوسته ی دف همان پوست و یا ” دهانه “، به قسمت چوبی ساز ” قاب ” یا ” کمان ” و به زنجیره های ساز ” حلقه ” و یا همان زنجیر گفته میشود؛ در نتیجه ساز دف متشکّل است از سه جزء اصلی دهانه، کمان و حلقه. همچنین این ساز یک بخش تورفتگی هم دارد که نوازنده به کمک دست مخالفش (برای مثال اگر راست دست هستید، دست چپ شما) آن قسمت را میگیرد و با دست دیگرش به دهانه ی ساز ضربه میزند که به این بخش اصطلاحاً ” شستی ” میگویند.
نواختن دف
روش نوازندگی ساز دف بدین شکل است که نوازنده به کمک دست مخالف خودش ساز را به دست میگیرد، به گونه ای که قسمت شستی ساز باید بین انگشت شصت و انگشت اشاره قرار بگیرد و نوازنده با انگشت شصت خود، ساز را گرفته و در واقع انگشت شصت، به نوعی تبدیل به تکیه گاه سازتان میشود. دست موافق نوازنده نیز در کنار ساز قرار میگیرد به گونه ای انگشت شصت روی چوب ساز مینشیند و نوازنده با چهار انگشت دست چپ و راست خود، شروع به ضربه زدن به دهانه ی ساز میکند.
نکته ای که باید در نظر بگیرید این است که بین دست اصلی و دست مخالف باید زاویه 90 درجه ایجاد شود؛ یعنی دست مخالف روی شستی و در پایین ساز، و همینطور دست اصلی در سمت چپ و یا راست ساز قرار میگیرد.
همچنین بخوانید:
معرفی تیونر، کاربرد و انواع مدل های آن
معرفی انواع مدل های هدفون روگوشی و دورگوشی
نحوه نگهداری دف
وقتی شما یک ساز موسیقی را تهیه میکنید، مانند این است که یک حیوان خانگی و یا یک فرزند به خانه ی خود می آورید و باید از آن به خوبی مراقبت کنید و ساز دف نیز از این قاعده مستثنی نیست. در ادامه به نکاتی اشاره خواهیم کرد که به شما در مراقبت و نگهداری از سازتان کمک میکند.
- همانطور که گفته شد، اغلب سازهای جهان به رطوبت شدید حساس هستند و ساز دف نیز مانند بسیاری از سازهای جهان در صورت قرارگرفتن در محل مرطوب، به پوست آن آسیب میرسد و صدای آن از بین میرود. در نتیجه اگر جنس دهانه ی سازتان از پوست حیوانات است، از قرار گرفتن در محلّی که رطوبت شدید دارد، خودداری نمایید.
- برای سازتان حتماً هاردکِیس مناسب تهیه کنید و ترجیحاً پس از انجام تمرین، ساز را داخل کِیس قرار دهید.
- از سازتان در برابر ضربه خوردن محافظت کنید زیرا در صورتی که دهانه ی آن آسیب ببیند، نیاز است تا پوست روی ساز را تعویض نمایید و اگر چوب ساز آسیب ببیند، ساز به تدریج غیرقابل استفاده خواهد شد.
نکات پایانی
- از کاربردهای ساز دف علاوه بر موسیقی کلاسیک کلاسیک ایرانی، در عروسی ها و مراسم های عزاداری نیز استفاده میشود و به طور کلّی، سازی است که با زندگی ایرانیان بسیار اُنس پیدا کرده و عجین شده است.
- برندهای متنوعی از ساز دف در بازار وجود دارد، اما از محبوب ترین و پرفروش ترین آنها میتوان به برندهای ” حبیبی ” و ” سما ” اشاره کرد که برای خریداری میتوانید از این برندها نیز استفاده نمایید.
- از نوازندگان مشهور این ساز میتوان به بیژن کامکار، حسین رضایی نیا، هانا کامکار، همایون نصیری، مسعود حبیبی و مجید خلج اشاره کرد.
- در صورتی که قصد یادگیری و خرید این ساز را دارا میباشید، در قدم اول نیاز است که یک ساز دف تهیه کنید. در مقاله ی راهنمای خرید ساز دف به طور کامل و جامع در این باره صحبت شده و نکات مهمی که قبل از خرید باید در نظر داشت، اشاره شده است.
مقالات مرتبط: