ساختار صفحه ی نُت
یک صفحه نُت دارای 3 بخش اصلی است که برای نوشتن و خواندن نُت هر قطعه ی موسیقی، لازم است بر روی این سه بخش تسلط داشته باشیم: خطوط حامل، سرکلید و میزان. در ادامه ی این مقاله، هریک از این موضوعات را به طور کامل و جامع مورد بررسی قرار خواهیم داد؛ با نوانُت همراه باشید…
خطوط حامل
همانطور که عبارات فارسی بر روی تک خط و عبارات انگلیسی بر روی دو خط نوشته میشود، در دنیای موسیقی نیز نُت ها را روی پنج خط موازی مینویسیم که این پنج خط ” خطوط حامل ” نام دارند.
خطوط حامل در ساده ترین تعریف خود، عبارت است از پنج خط موازی با فاصله های مساوی که اصطلاحاً به آن حامل پنج خطی نیز میگوییم. البته حامل یازده خطی نیز وجود دارد که ترکیب دو حامل پنج خطی و یک خط بین این دو حامل است. حامل یازده خطی کاربرد کمتری دارد و در تعداد کمی از سازها مانند پیانو رایج میباشد.
حامل پنج خطی دارای یازده محل و موقعیت برای قرارگرفتن نُت های موسیقی است؛ پنج محل روی خطوط، چهار محل بین خطوط، یک محل پایین و یک محل بالای خطوط. در نتیجه بر روی هر حامل پنج خطی میتوان یازده نُت قرار داد.
خطوط تکمیلی
همانطور که گفته شد، در خطوط حامل تنها یازده نُت قرار میگیرد که نسبت به تعداد کل نُت هایی که ما در موسیقی از آنها استفاده میکنیم، عدد بسیار پایینی است. برای رفع این کمبود و در مواقع لزوم، در پایین و بالای حامل، خطوطی کوتاه و به طور موقت در اطراف آن نُت قرار میگیرد؛ یعنی این خطوط میتوانند بر روی نُت، بالا و پایین نُت قرار بگیرند و با اینکار گستره ی بیشتری از نُت ها را در اختیار خواهیم داشت. خطوط تکمیلی حداکثر تا 4 خط میتواند روی نُت بیاید.
- همانطور که در عکس بالا مشاهده میشود، خطوطی کوتاه در بالا و پایین و یا روی نُت قرار دارند که اینها همان خطوط تکمیلی میباشند.
همچنین بخوانید:
علامت های تغییردهنده در موسیقی ( دیِز، بمُل و… )
سرکلید
در دنیای موسیقی، ” کلید ” علامتی است که در ابتدای سمت چپ خطوط حامل قرار میگیرد و نام و صدای نُت هایی که بر روی خطوط حامل نوشته میشوند را مشخص میکند.
انواع کلید
سه نوع کلید وجود دارد که در موسیقی مورد استفاده قرار میگیرد: کلید سُل، کلید فا و کلید دُ
کلید سُل
در بین سه کلید ذکر شده، متداول ترین نوع آنها کلید سُل میباشد که به آن ” کلید آواز ” نیز میگویند. مبنای این کلید، خط دوم حامل پنج خطی میباشد. نُت بسیاری از سازها مانند ویولُن، تار، سه تار و… با کمک این کلید نوشته و توسط نوازنده اجرا میشود.
همانطور که گفته شد از آنجایی که مبنا و مرکزیّت کلید سُل، خط دوم حامل پنج خطی است، نُتی که روی این خط قرار میگیرد، صدای سُل میدهد. باقی نُت ها نیز طبق همین نُت نامگذاری میشوند.
کلید فا
این کلید به دو نوع تقسیم میشود: کلید فای خط سوم و کلید فای خط چهارم
کلید فای خط سوم همانطور که از نامش پیداست، کلیدی است که مبنای آن خط سوم حامل پنج خطی میباشد و به آن ” کلید باریتُن ” نیز میگویند.
تعریف کلید فای خط چهارم نیز شبیه تعریف کلید باریتُن است؛ یعنی مبنای آن خط چهارم حامل پنج خطی میباشد. کلید فای خط چهارم را اصطلاحاً ” کلید باس ” مینامند.
کلید دُ
این کلید به چهار دسته تقسیم میشود:
کلید دُ خط اوّل ( سُپرانُ )، کلید دُ خط دوم ( متسُ سُپرانُ )، کلید دُ خط سوم ( کلید کنترآلت ) و کلید دُ خط چهارم ( تنُر ).
- همانطور که در بالا اشاره کردیم، در کلیدهای فا و کلیدهای دُ نیز مانند کلید سُل، اگر بر روی هر خط حامل قرار بگیرند، نُت روی آن خط صدای آن کلید را میدهد. برای مثال اگر کلید دُ روی خط سوم حامل قرار بگیرد، نُت روی این خط ” دُ ” خوانده میشود.
همچنین بخوانید:
آشنایی با ساز سه تار و راهنمای خرید آن
آشنایی با ساز گیتار و راهنمای خرید آن
میزان
نُت های یک قطعه ی موسیقی هنگام نوشتن بر روی خطوط حامل، نیاز دارند که بخش بندی شوند؛ یعنی طبق یک قاعده ی مشخص که توسط کسر میزان به ما اعلام میشود، این تقسیم بندی ها را انجام میدهیم. در ادامه درباره ی کسر میزان و کاربرد آن به طور کامل صحبت خواهیم کرد.
در نتیجه به بخش بندی نُت های یک قطعه ی موسیقی، میزان بندی و به هریک از این بخش ها، ” میزان “ گفته میشود. این میزان ها به کمک یک سری خط های عمودی از یکدیگر جدا میشوند که این خط ها، ” خط میزان ” نام دارند. در هر میزان، تعداد معینی نُت وجود دارد که به آنها اصطلاحاً ضرب میگوییم. نکته ی مهمی که باید در نظر داشت این است که مجموع دیرَند و یا همان امتداد زمانی نُت های یک میزان، باید با مجموع دیرَند باقی میزان ها برابری کند.
انواع میزان
1_ میزان های ساده
میزان های ساده دو نوع اند:
میزان های دوتایی: در این میزان، هر بخش دارای دو ضرب میباشد.
میزان های سه تایی: در این میزان، هر بخش دارای سه ضرب میباشد.
2_ میزان های ترکیبی
در میزان های ترکیبی، هر ضرب به 3 واحد تقسیم شده و هر کدام از این واحدهای تقسیم بندی شده را یک واحد ضرب در نظر میگیریم.
- در میزان های مختلف، ما میتوانیم ضرب ها را به واحدهای کوچک تر تقسیم کنیم به طوری که دیرَند یک میزان کم و زیاد نشود؛ برای مثال در میزان دوتایی اگر دو ضرب سفید داشته باشیم، میتوانیم آن را به 4 ضرب سیاه یا 8 ضرب چنگ و … تقسیم بندی کنیم. دقیقاً مانند یک سیب که ما میتوانیم آن را به تکه های کوچک تر تقسیم کنیم؛ تعداد تکه ها زیاد میشود اما مقدار آن برابرِ همان یک عدد سیب است.
کسر میزان
هر کسر میزان دارای دو عدد است؛ یکی در صورت کسر و دیگری در مخرج. عدد صورت نشان دهنده ی تعداد نُت و عدد مخرج نشان دهنده ی شکل نُت میباشد. همه میدانیم که ارزش سفید 1/2 گرد، ارزش سیاه 1/4 گرد، ارزش چنگ 1/8 گرد و … است. این نسبت ها در واقع مفهوم مخرج کسر میزان را به ما میرسانند؛ برای مثال اگر در یک میزان سه تایی، سه نُت سیاه به کار رود، کسر میزان بدین شکل خواهد بود: 3/4
در نتیجه در مخرج کسر عدد 2 نشانه ی سفید، عدد 4 نشانه ی سیاه، عدد 8 نشانه ی چنگ، عدد 16 نشانه ی دولاچنگ، عدد 32 نشانه ی سه لاچنگ و عدد 64 نشانه چهارلاچنگ میباشد.
مقالات مرتبط: