نِی
در موسیقی کهن ایرانی، سازهای مختلفی ابداع شده و برخی از آنها تا به امروز مورد استفاده قرار گرفته اند و همینطور برخی از آنها جهانی شده اند. در بین تمامی سازهای اصیل ایرانی که امروزه نیز کاربرد دارند، تنها یک سازِ بادی وجود دارد و آن، ساز ” نِی ” میباشد. البته در نواحی و مناطق مختلف ایران از جمله جنوب کشور، سازهای بادی مختلفی دیده میشود اما گستردگی آن سازها مربوط به مناطق خاصی از کشور میباشد و گستردگی ساز نِی را ندارند.
در ادامه ی این مقاله قصد داریم بیشتر با این ساز بادی آشنا شویم و در رابطه با تاریخچه، ساختار، انواعِ کوک، نوازندگی و همینطور نگهداریِ این ساز نی به طور کامل و جامع با شما صحبت کنیم؛ با نوانُت همراه باشید…
همچنین بخوانید:
علامت های تغییردهنده در موسیقی ( دیِز، بمُل و… )
تاریخچه نی
طبق روایت های موجود اولین ساز ساخته شده به دست بشر، ساز نی میباشد. این ساز تقریباً در همه ی نقاط جهان حضور داشته است؛ از کشور پرو واقع در آمریکای جنوبی گرفته تا کشور عزیزمان ایران. در گذشته معمولاً جنس این ساز از خود گیاه نِی میباشد که این در سرتاسر جهان میروید.
با گذشت زمان، هریک از این سازهای نی در نقاط مختلف جهان با توجه به شرایط آب و هوایی و فرهنگی آن کشور، این ساز نیز از نظر ساختار و نوع نوازندگی، شکل و شمایل منحصر به آن کشور را گرفته است. در این مقاله، ما تنها نی مرسوم در ایران که به ” نِی هفت بند ” نیز معروف است را بررسی خواهیم کرد.
ساختار نی
همانطور که در ابتدای مقاله اشاره شد، ساز نی تنها ساز بادی موسیقی اصیل ایرانی است و به آن نِی هفت بند نیز میگویند. این ساز متشکّل از هفت بند و شش گره میباشد؛ در ابتدای این ساز، یک دهانه از جنس برنج و در انتهای ساز نیز یک فلز وجود دارد که برای کوک کردن ساز استفاده میشود.
جنس بدنه ی این ساز از خود گیاه نِی میباشد و برای تکمیل ساخت آن از فلز، برنج و پلاستیک هم استفاده میشود. این ساز ساختار ساده ای دارد به طوری که تمامی اجزای تشکیل دهنده ی آن عبارتند از ” بَند، گره و دهانه “
ساز نِی بر خلاف سازهای زهی، قابلیت کوک کردن را ندارد؛ در نتیجه این ساز در کوک ها و گام های مختلف ساخته میشود. یکی از دلایل تفاوت ظاهری نی های موجود در بازار، متفاوت بودن گام آن سازها میباشد.
همچنین بخوانید:
نواختنِ نی
نواختن ساز نی مانند تمامی سازهای بادی، از طریق دهان و با وارد کردن هوا به داخل ساز انجام میشود. در نوازندگی این ساز نیز نوازنده ساز را به صورت عمودی در دست گرفته، دهانه ی ساز را بر روی یکی از دندان های پیشین خود قرار داده و با دمیدن در آن و همینطور انگشت گذاری روی سوراخ های ساز، صدای این ساز را منتشر میکند.
طریقه قرارگیری دهانه روی دندان بسیار حائز اهمیّت میباشد. دو دندان پیشین در جلوی صورت ما وجود دارد که به صورت قرینه در کنار هم قرار گرفتند؛ اگر دهانه ی ساز بر روی دندان پیشین سمت چپ صورت قرار بگیرد، برای به دست گرفتن ساز باید دست راست بالاتر از دست چپ حضور یابد و بلعکس.
نگهداری از ساز نی
تمامی سازهای جهان نیاز به مراقبت و نگهداری اصولی دارند تا کیفیت خود را در درازمدّت حفظ کنند؛ ساز نی نیز مانند باقی سازها نیاز به نگهداری اصولی دارد و در ادامه، به برخی نکاتی که رعایت آنها موجب حفظ کیفیت ساز در درازمدّت میشود، آورده شده است.
- تقریباً تمامی سازهای ایرانی و بیشتر سازهای غربی به رطوبت حساس هستند؛ ساز نِی نیز از این قاعده مستثنی نیست. در نتیجه سازتان را از رطوبت بسیار زیاد دور نگه دارید.
- وسیله ی وجود دارد که برای خشک کردن داخل ساز استفاده میشود و در ساز فروشی ها و همینطور در فروشگاه های اینترنتی قابل خریداری است. این وسیله رطوبت داخل ساز را که این رطوبت از طریق دهان ما وارد ساز میشود را از بین میبرد.
- روغن کاری نی نیز از اهمیّت ویژه ای برخوردار است. به طور میانگین هر سه ماه یکبار، یک قاشق غذاخوری روغن طبیعی زیتون داخل لوله ی سازتان بریزید و 48 الی 72 ساعت به ساز استراحت دهید؛ پس از اینکه زمان گفته شده سپری شد، میتوانید با سازتان نوازندگی کنید.
- از ساز خود در برابر شکستگی، تَرَک و همینطور خط و خش مراقبت کنید چرا که در صورت ایجاد هریک از اتفاقات گفته شده، ساز دیگر کارایی اولیه را نخواهد داشت.
- پس از تمرین و نواختن، سازتان را داخل کیف آن قرار دهید تا از آسیب دیدگی احتمالی آن جلوگیری شود.
نکات پایانی
- برندها و مدل های متنوعی از ساز نی در بازار ایران وجود دارد که از معروف ترین و پرفروش ترین آنها میتوان به برند ” نوروزی ” و ” رسولی ” اشاره کرد.
- از نوازندگان مشهور و شناخته شده ی ساز نی میتوان به ابوالحسن صبا، حسن کسائی، مهدی نوایی، سیامک جهانگیری و داوود ورزیده اشاره کرد.
- اگر قصد یادگیری این ساز را دارید و تصمیم دارید که یک ساز نی خریداری کنید، بهتر است که قبل از آن مطالعاتی را داشته باشید که هنگام خرید بتوانید ساز خوب را از ساز بد تشخیص دهید. در مقاله ی راهنمای خرید این ساز به طور کامل و جامع در این باره صحبت شده و به نکات بسیار مهم و جامعی اشاره شده است.
مقالات مرتبط: