رباب
اگر به استان سیستان و بلوچستان سفر کرده و یا موسیقی آن منطقه را دنبال کرده باشید، سازی زهی با ظاهر نزدیک به شکل لوزی و تا حدودی شبیه به خربزه را دیده اید که اهالی آن منطقه مینوازند و در موسیقی آن منطقه، این ساز وجود دارد؛ نام این ساز ” رباب ” میباشد.
این ساز قدمت بالایی دارد و از سالیان دور در بین مردم سیستان و بلوچستان و همچنین میان مردم افغانستان، اهالی خوزستان و مردمان خراسان نیز وجود داشته است. در این مقاله قصد داریم بیشتر با این ساز زهی _ مضرابی آشنا شویم و با بخش های مختلف آن از جمله تاریخچه، ساختار، روش نواختن، نحوه نگهداری، نوازندگان و برندهای معروف ساز رباب به طور کامل و جامع شناخت پیدا کنیم؛ با نوانُت همراه باشید…
مشاهده قیمت و تخفیف های ویژه انواع آلات موسیقی موجود در بازار
همچنین بخوانید:
مشاهده قیمت و تخفیف های ویژه انواع آلات موسیقی موجود در بازار
تاریخچه رباب
ساز رباب جزء کهن ترین و قدیمی ترین سازهای زهی در ایران به شمار میرود و نام این ساز در کُتُب قدیمی مانند اشعار حافظ، مولانا، ناصرخسرو، نظامی و… وجود دارد که نشان از قدمت هزار ساله ی این ساز میباشد. طبعاً این ساز در آن دوران از شکل و شمایل دیگری برخوردار بوده که با گذشت زمان و توسط اهالی موسیقی دچار تغییراتی شده و تبدیل به ساز ربابی شده است که امروزه در ایران و افغانستان رایج میباشد.
طبق شواهد موجود و گفته هایی که نسل به نسل منتقل شده است، ابداع جدید و ساخت نوع تازه ای از این ساز به قرن 16 میلادی و توسط فردی به نام ” نتن خان ” که در افغانستان کنونی میزیست، بازمیگردد.
مشاهده قیمت و تخفیف های ویژه انواع آلات موسیقی موجود در بازار
ساختار رباب
ساز رباب هم از نظر ظاهری و هم از نظر ساختاری، شکل سنتی و اصیل خود را حفظ کرده و بر خلاف برخی سازهای ایرانی مانند سازهای تار و عود، با تکنولوژی آمیخته نشده است. این ساز در سه اندازه ی شاه رباب، رباب میانه و زیلچه ساخته میشود؛ علاوه بر آن، این ساز میتواند در شکل و شمایل های متفاوتی نیز ساخته شود.
صدای این ساز داخل بخش بدنه ی آن تشکیل میشود که بدنه آن دارای دو بخش کاسه و سینه میباشد. باقی اجزای تشکیل دهنده ی ساز زهی رباب عبارتند از دسته، دستان (پرده)، سرپنجه، خَرَک، پوست، شیطانک، سیم گیر، گوشی ها و سیم هایی که با ضربه زدن نوازنده به آنها، صدای ساز خارج میشود.
مشاهده قیمت و تخفیف های ویژه انواع آلات موسیقی موجود در بازار
همچنین گفتنی است که این ساز مانند تار و شورانگیز، 6 سیم دارد که در قدیم سیم های این ساز را از روده تهیه میکردند ولی امروزه از پلاستیک نیز برای ساخت سیم ها استفاده میشود.
همچنین بخوانید:
نواختن رباب
نواختن ساز رباب بیشتر در موسیقی فولک و محلّی خراسان، خوزستان و در موسیقی افغانستان رواج دارد و به ندرت پیش می آید که در موسیقی اصیل و کلاسیک ایرانی استفاده شود.
نواختن این ساز نیز مانند اکثر سازهای زهی ایرانی به این شکل است که ساز به صورت افقی روی ران پای نوازنده قرار گرفته و با ضربه زدن به سیم ها به کمک مضراب و همچنین گرفتن دستان ها با انگشتان دست مخالف، شروع به نواختن ساز میکنند؛ ساز باید به گونه ای روی پا قرار بگیرد که سینه ی ساز، روی ران پای نوازنده استقرار یابد. طبعاً مضراب زدن در این ساز به کمک دست موافق نوازنده (دستی که با آن مینویسید) و گرفتن نُت ها با دست مخالف نوازنده انجام میگیرد.
مشاهده قیمت و تخفیف های ویژه انواع آلات موسیقی موجود در بازار
رباب در ادبیات ایران
همانطور که گفته شد، نام این ساز در بسیاری از کُتُب کهن ایران زمین آمده و شاعران قدیمی ایرانی، نام این ساز را در اشعار خود استفاده کرده اند که این موضوع نشان میدهد این ساز در آن دوران وجود داشته و دارای قدمت بالایی میباشد. در ادامه به برخی از این اشعار اشاره خواهد شد.
در آن خانه سیصد پرستنده بود / همه با رباب و نبید و سرود (فردوسی)
رباب و چنگ به بانگ بلند میگویند / که هوش و گوش به پیغام اهل راز کنید (حافظ)
رباب مشرب عشق است و مونس اصحاب / که ابر را عربان نام کرده اند رباب (مولانا)
ز چشمت خواب بگریزد چو گوشت زی رباب آید / بخواب اندر شوی آنگه که برخواند کسی قرآن (ناصر خسرو)
بر رود و رباب و ناله ی چنگ / یکرنگ نوایی این دو آهنگ (نظامی)
مشاهده قیمت و تخفیف های ویژه انواع آلات موسیقی موجود در بازار
نکات پایانی
- آموزشگاه های کمتری در تهران و کلان شهرها وجود دارد که ساز رباب را آموزش دهند و بیشتر این ساز در جنوب ایران نواخته و استفاده میگردد. در صورتی که قصد یادگیری این ساز را داشته و از استاد مربوطه دور میباشید، میتوانید از تدریس خصوصی و یا آموزش مجازی از راه دور استفاده کنید.
- این ساز هم در ایران و هم در افغانستان تولید و عرضه میشود که از مشهورترین مدل های این ساز میتوان به رباب” افغانی ” و ” جرعه ” اشاره کرد.
- از نوازندگان مشهور این ساز میتوان به بیژن کامکار در ایران و به رحیم خوش نواز در افغانستان اشاره کرد.
مقالات مرتبط: